“Laten we de duurste ziekte aanpakken – dementie”
Vicepremier en minister van VWS De Jonge zal binnenkort zijn begroting voor 2020 verdedigen in de Tweede Kamer. De omvang van deze begroting is gestegen naar de recordhoogte van 88 miljard euro.[1] Omdat alle maatregelen nodig zijn om de zorg betaalbaar en toegankelijk te houden, roepen wij de minister op om snel werk te maken van dementiepreventie met een besparings- en verbeterpotentieel van circa 2 miljard euro (per jaar).
De macro betaalbaarheid van de zorg staat niet alleen onder druk, maar komend half jaar ook uiterst prominent op de politiek-bestuurlijke agenda. De Sociaaleconomische Raad en het Centraal Planbureau inventariseren besparings- en verbeterpotentieel ten behoeve van een volgend kabinet. Hetzelfde geldt voor de werkgroep “Brede Heroverweging Zorg” onder leiding van het ministerie van Financiën.[2]
In medische en financiële termen is dementie de duurste ziekte in Nederland. Van de VWS-begroting gaat meer dan 9 miljard euro naar de zorg voor mensen met dementie.[3] Ook in termen van persoonlijk leed en ziektelast is dementie koploper. De ziekte neemt de meeste gezonde levensjaren weg van de Nederlandse bevolking, en legt een zware druk op veel mantelzorgers.[4] De angst voor dementie werpt bovendien een zeer stressvolle schaduw vooruit voor veel ouderen.
Volgens de officiële ramingen van het kabinet zullen de kosten van dementie explosief stijgen. Men verwacht een verdubbeling tot meer dan een half miljoen patiënten in 2040.[5] Nu al komen er vijf patiënten per uur bij.[6]
Terecht dus dat het ministerie van VWS voortvarend beleid opstelt voor dementie en ouderenzorg. Zo loopt er een campagne voor ‘dementieadaptatie’, om onze leefomgeving dementievriendelijker te maken. Er is er zelfs een ‘Deltaplan Dementie’ opgestart. Wij prijzen de ambitie en realisatiekracht van de minister De Jonge. Zijn staatssecretaris heeft echter één evidente Grote Kans laten liggen, die wij alsnog willen meegeven: preventie van dementie.
Publicaties en dementiecampagnes gaan uit van de verdubbeling van het aantal mensen met dementie. Preventie kan de door vergrijzing onvermijdelijke groei van het aantal mensen met dementie ombuigen. Hoopvol is immers dat onomstreden studies aantonen dat de laatste 30 jaar het aantal nieuwe personen met dementie met 20-40% is gedaald in welvarende landen.[7] Wanneer een geneesmiddelstudie tegen Alzheimer dit effect zou hebben behaald zouden het Journaal, Jinek en DWDD dit zonder meer als doorbraak van de eeuw presenteren. Waarom worden deze effecten door preventie niet beter benut?
Een grote groep internationale wetenschappers stelde in een brief aan de G8 regeringsleiders dat nog steeds 30-40% procent van de dementiediagnosen (inclusief Alzheimer) is toe te schrijven aan veranderbare risicofactoren.[8] Artikelen gepubliceerd in Nature en The Lancet bevestigen dit beeld.[9] Er is brede consensus dat het serieus oppakken van preventie in 12 jaar leidt tot 20% minder nieuwe patiënten per jaar.[10] Geprojecteerd op de Nederlandse situatie betekent dat met een voorzichtige schatting een afname van 5000 nieuwe patiënten per jaar[11] en een besparing die op termijn kan oplopen tot 2 miljard euro per jaar.
De daling in voorgaande jaren was helaas niet gelijk verdeeld over bevolkingsgroepen. Hoogopgeleide inwoners profiteerden het meest. Om de dalende lijn door te zetten, is krachtig en gericht beleid voor preventie nodig, dat ook laagopgeleiden bereikt.
Daarom roepen (ook) wij op tot onmiddellijke actie. Substantieel beschermende factoren zijn er namelijk in overvloed: lichaamsbeweging, een gezonde bloedsuikerspiegel en bloeddruk, beter gehoor, gezonde voeding met voldoende groente, fruit, vis, omega 3 vetzuren en vitamine B, een gezond gewicht, niet roken, genoeg slaap, onderwijs, sociale interactie en cognitieve activiteiten.[12] Beweging zorgt bijvoorbeeld voor meer bloedtoevoer naar het brein en stimuleert de aanmaak van het beschermende eiwit ‘brain-derived neurotrophic factor’.[13]
Het algemene publiek, risicogroepen en veel medisch professionals zijn zich in Nederland nog onvoldoende bewust van het potentieel van dementiepreventie. Het is onze maatschappelijke plicht om hen hierover adequaat te informeren.
Gelukkig is de Nederlandse gezondheidszorg bovengemiddeld goed. Het Preventieakkoord en de gecombineerde leefstijlinterventie zijn daar mooie voorbeelden van.
Onze oproep is daarom drieledig:
- Op individueel niveau ondersteunen we mensen om hun leefstijl aan te passen in combinatie met E-health. Voor mensen met duidelijk risico is er de gecombineerde leefstijlinterventie, een uniek en goed preventief programma vanuit de basisverzekering, dat steun verdient. We roepen burgers en (para)medici op om de gecombineerde leefstijlinterventie te omarmen.
- Preventie van dementie verdient in publiekscampagnes en in het Deltaplan Dementie een prominente plaats. De publieke gezondheidszorg, met als regionale trekkers de verschillende GGD-en, kan hierin een centrale rol spelen. Overigens zonder dat patiënten die wel een dementie krijgen het gevoel opgedrongen krijgen dat het ‘eigen schuld, dikke bult’ is.
- We richten de samenleving zo in dat voor iedereen de gezonde keuze de gemakkelijke keuze wordt. Daarbij zullen we een discussie over bijvoorbeeld de suikertaks niet uit de weg kunnen gaan.
De exacte omvang van het preventiekapitaal is niet met zekerheid aan te geven, maar het is evident groot. Feit is dat de huidige zorgkosten voor dementie ruim 9 miljard euro per jaar bedragen en een verdubbeling wordt verwacht. Uitgaande van 20% afname door preventie betekent dat een besparingspotentieel van circa 2 miljard euro. In het kader van hoogwaardige ouderenzorg en de macro betaalbaarheid daarvan is – in medische, maatschappelijke en financiële termen – een betere investering dan in preventie van dementie nauwelijks denkbaar.
Ondertekend door 67 zorgprofessionals, waaronder:
Drs. Karine van ’t Land, arts Maatschappij & Gezondheid i.o., Amsterdam UMC
Prof. dr. Marcel Olde Rikkert, geriater, Radboudumc Alzheimer Centrum
Drs. Martijn van Winkelhof, initiatiefnemer & oa. Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde
Elise Buiting is namens de KAMG medeondertekenaar.
[1] https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2019/09/17/kabinet-investeert-in-toekomstbestendige-zorg.
[2] https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2019/07/11/werkgroepen-brede-maatschappelijke-heroverwegingen-kunnen-van-start.
[3] https://www.alzheimer-nederland.nl/factsheet-cijfers-en-feiten-over-dementie. Zie ook cijfers uit 2015: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/dementie/kosten/kosten, met daar statement dat dementie de duurste ziektecategorie van Nederland is.
[4] https://www.vtv2018.nl/aandoeningen.
[5] https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/dementie/cijfers-context/trends.
[6] https://www.alzheimer-nederland.nl/factsheet-cijfers-en-feiten-over-dementie.
[7] Hofman A, Rocca WA, Brayne C, et al; Eurodem Prevalence Research Group. The prevalence of dementia in Europe: a collaborative study of 19801990 findings. Int J Epidemiol. 1991;20:736-48. Medlinedoi:10.1093/ije/20.3.736; Ahmadi-Abhari S, Guzman-Castillo M, Bandosz P, et al. Temporal trend in dementia incidence since 2002 and projections for prevalence in England and Wales to 2040: modelling study. BMJ. 2017;358:j2856. Medlinedoi:10.1136/bmj.j2856; Schrijvers EM, Verhaaren BF, Koudstaal PJ, Hofman A, Ikram MA, Breteler MM. Is dementia incidence declining?: Trends in dementia incidence since 1990 in the Rotterdam Study. Neurology. 2012;78:1456-63. Medlinedoi:10.1212/WNL.0b013e3182553be6.
[8] Smith AD, Yaffe K. Dementia (including Alzheimer’s disease) can be prevented: statement supported by international experts. Journal of Alzheimer’s disease. 2014;38(4): 699-703.
[9] Winblad B, Amouyel P, Andrieu S, et al. Defeating Alzheimers disease and other dementias: a priority for European science and society. Lancet Neurol. 2016;15:455-532. Medlinedoi:10.1016/S1474-4422(16)00062-4; Sohn E. How the evidence stacks up for preventing Alzheimer’s disease. Nature 2018; 559:18-20.
[10] Smith AD, Yaffe K. Dementia (including Alzheimer’s disease) can be prevented: statement supported by international experts. Journal of Alzheimer’s disease. 2014;38(4): 699-703.
[11] https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Thema_rapportage_dementie_beveiligd.pdf.
[12] Smith AD, Yaffe K. Dementia (including Alzheimer’s disease) can be prevented: statement supported by international experts. Journal of Alzheimer’s disease. 2014;38(4): 699-703.
[13] Sohn E. How the evidence stacks up for preventing Alzheimer’s disease. Nature 2018; 559:18-20.
